යනුවෙන් ලිපියක් ලියා ඇති අතර එහි දී මා ලබා දුන් උත්තරයට ප්‍රත්‍යුත්තර ලබා දීමට ඔහු උත්සාහ කර ඇත.
ඔහු 'සිංහල බෞද්ධ මනස' ලිපිය පිළිබඳ පෙන්වන දෑවලින් මගේ පිළිතුරට බලපෑමක් නො වන බව සමීපව නිරීක්ෂණය කිරීමේ දී පෙනී යයි.
'සිංහල බෞද්ධ මනස' නිර්මාණාත්මක සාපේක්ෂතාවාදය අනුව මනස පිළිබඳ ලබා දිය හැකි එක් විවරණයකි. 'සිංහල බෞද්ධ මනස' ලිපියේ යම් යම් දෑ විසඳා ගැනීමට ඇති බව පැහැදිලි ය. කෙසේ වෙතත් මාගේ ලිපිය සඳහා 'සිංහල බෞද්ධ මනස' මඟින් උපුටා ගැනීමක් කළා මිස එය මට සම්පූර්ණයෙන් පදනම් වූයේ නැත. එනිසා 'සිංහල බෞද්ධ මනස' පිළිබඳ විවේචනවලින් මගේ ලිපිය කෙරෙහි බලපානු ඇත්තේ යම් උපකුලකයකි.
'නැති මනස විසින් නැති මනස මනස ලෙස ගැනීම'ත් 'නිවන ගැන දැනගැනීමත්' පිළිබඳ මා ඉදිරිපත් කළ තර්කවලට වංගීස මෙහිදී මුහුණ දී නැති බවත් සිදු වී ඇත්තේ ඒවා මඟ හැර යාම බවත් සමීප නිරීක්ෂණයෙන් පෙනේ. වංගීස ගේ තර්කය මෙවැන්නකි.
“සිංහල බෞද්ධ මනස” රචනයේ දැක්වෙන මෙම ප්‍රවාදය පදනම් කරගෙන අපගේ පෙර රචනයට ප්‍රතිචාර දක්වා ඇති තමලු මලිත්ත පියදිගම ගේ ප්‍රතිචාරය අසාර්ථක වන නිශ්චිත ලක්ෂ්‍යය වන්නේ මෙයයි. තමලු එහි දී නිවැරදි කරුණක් හඳුනා ගනියි. ඒ තමයි මේ ආකාරයේ නිර්මාණවාදයක අවශ්‍යතාවය පැන නගින්නේ මනස නැති කිරීම පිළිබඳ සහ ‘නිවන් දැකීම’ පිළිබඳ නිර්මාණාත්මක සාපේක්ෂතාවාදයේ එන උපකල්පනය නිසා ය. මනස ‘ඇති වන’ ආකාරය පෙන්විය යුත්තේ ‘මනස නැති විය හැකි’ ආකාරය පෙන්වා දීම වෙනුවෙනි. නමුත් මෙහි ගැටලුව වන්නේ, අප දුටු පරිදි, මනසේ ‘නැති වීම’ මෙන් ම ‘ඇති වීම ද’ අපට පරිකල්පනය කරගත හැකි වන්නේ මනස තිබෙන්නේ නම් පමණක් වීම යි. අප අපගේ මනසේ අතීතය ඔස්සේ කොපමණ දුරක් ගමන් කරන්නේ වුවත් එහි ආරම්භයක් ලෙස අපට හමුවනු ඇත්තේ සිතීමේ නිමේශයක් පමණි. නමුත් සිතීමේ නිමේශයක් වන්නේ, සෑම විට ම ඒ වන විටත්, චිත්තයක් හා බැඳුනු මනසක් පමණි. මන්ද, අප දැන් ඉතාමත් හොඳින් දන්නා පරිදි, චිත්තයක් නොමැති ව මනසක් තිබිය නොහැකි වන අතර මනසක් නොමැති ව චිත්ත පැවතිය හැකි නොවේ. අපට කිව හැකි දෙය වන්නේ මෙම ක්‍රියාවලියේ ආරම්භය සම්බන්ධයෙන් ඇති අපගේ රැඩිකල් නොදැනුම පමණි. එය අප නොදන්නා බාහිර බලයක් විසින් ඇති කරන ලද දෙයක්ද, ආරම්භයක් නොමැති ව සදාකාලික ව පවත්නා දෙයක්ද ?– මේ සම්බන්ධයෙන් අපට නිශ්චිත අවබෝධයක් නොමැති වේ. ‘චිත්තය’ නිර්මාණය වන්නේ ‘මනස’ විසින් වන අතර ‘මනස’ නිර්මාණය වන්නේ ‘චිත්තය’ විසින් යන්නෙහි අදහස වන්නේ අප කොතරම් අතීතයක් වෙත ගියත්, සෑම විට ම ඒ වන විටත්, ‘චිත්තය’ හා බැඳුනු ‘මනසක්’ පවත්නා බව යි. අපගේ පැවැත්මේ පදනම සම්බන්ධයෙන් ඇත්තේ රැඩිකල් නොදැනුමකි. අඩුවකි. හිස්තැනකි.
මනසක් නොමැතිව ‘චිත්ත සමූහය ලෙස එය දැකීම’ යන ප්‍රකාශය අරුත්සුන් වන්නේ මෙම නිසා ය. එවැනි දෙයක් මගින් අපට නිගමනය කිරීමට සිදු වන්නේ ‘මනස’ නොමැති ව ‘චිත්ත සමූහය’ පවත්නා බවයි. නමුත් ඒ මගින් අප නොදැනුවත්ව සිදු කරන්නේ ‘චිත්ත’ වෙත නිර්මානසික පැවැත්මක් ආරෝපණය කිරීමයි. එවැන්නක් සිදු කිරීම සඳහා නිර්මාණාත්මක සාපේක්ෂතාවාදයේ පළමු, අයෝමය මූලධර්මය අපට ඉඩ දෙන්නේ නැති බව අපි ඉතා හොඳින් දනිමු. අපට කිව හැක්කේ මේ සෑම චිත්තයක් ම අනිවාර්යයෙන් මනසක් යනුවෙන් අප අත්විඳිනා සිතීමේ හැකියාව සමඟ වෙන් කළ නොහැකි ලෙස එකට ගැට ගැසී ඇති බවයි. මෙම ‘චිත්ත පරම්පරාවල්’ වල එකතුව ලෙස මිස වෙනත් කිසිදු ආකාරයක පැවැත්මක් අපට මෙම මනස වෙත ලබා දිය නොහැකි වේ. ‘මනස’ යනුවෙන් මේ ‘චිත්ත පරම්පරාවල්’ වලින් විනිර්මුක්ත වූ සාරයක් නොමැත. අවම වශයෙන් එවැන්නක පැවැත්ම පිළිබඳ කිසිඳු ආකාරයක අවබෝධයක් අපට නොමැති වේ. ‘මනස’ යනුවෙන් හඳුනා ගත හැක්කේ මේ ඇති වී නැති වී යනවා කියා අපට හසුවන චිත්ත පරම්පරාවල් වල ඒකමිතියයි – එම චිත්ත පරම්පරාවල් යනු එකම, අකණ්ඩ පැවැත්මක විවිධ කොටස් වේ යන ‘හැඟීම’, ‘අවබෝධය’, ‘විශ්වාසය’ ඇති කරනා හිස් ආකෘතියයි, එසේත් නැති නම්, හිස් අච්චුවයි. එම ආකාරයෙන් අපගේ ‘මනස’ තේරුම් ගැනීම කිසි සේත් පරස්පරයක් නොවනවා පමණක් නොව, එක්තරා අර්ථයකින් ගත්විට, අපගේ ‘මනස’ තේරුම් ගත හැකි ගැඹුරු ම ආකාරය වන්නේ ද මෙය යි.
මේ තර්කයේ ප්‍රධාන ප්‍රවණතා දෙකක් හඳුනා ගත හැකි ය. එකක් ආරම්භයේ මනස ඇති වීම ප්‍රශ්න කිරීම වන අතර අනෙක චිත්ත හා මනස බැඳී ඇති බවත් චිත්ත නොමැති මනසක් හා මනස නොමැති චිත්ත හැඳිනිය නොහැකි තරමට ඒවා එකට බැඳී ඇති බවයි. වංගීස මෙසේ ද පවසයි.
කිසිදු අයුරකින් එය අපගේ මනස ‘නිර්මාණය වීමේ දී ඇති වූ දෝෂයක්’ – එසේත් නැති නම්, වඩාත් නිවැරදි ලෙස, මනස ‘නිර්මාණය වීම නම් වූ දෝෂය’ – නිවැරදි කරගැනීමක් ලෙස හඳුනාගත නොහැකි වේ. මෙයට හේතුව වන්නේ, අප දුටු පරිදි, මනසේ ‘ආරම්භය’ පිළිබඳ ව එවැනි නිශ්චිත අදහසක් ප්‍රකාශ කිරීමට නිර්මාණාත්මක සාපේක්ෂතාවාදය විසින් ම අපට ඉඩ ලබා දෙන්නේ නොමැති වීම නිසා ය. “සිංහල බෞද්ධ මනස” ප්‍රවාදයට අනුව අපට ‘චිත්ත’ නොමැති ව පවත්නා ‘මනසක්’ පිළිබඳ හෝ ‘මනසකින්’ ස්වායත්තව පවත්නා ‘චිත්ත’ පිළිබඳ ව හෝ සිතා ගැනීමට හැකියාවක් ලැබෙන්නේ නැත. එනිසා ම – එනම්, අපගේ පැවැත්මේ ඇති මෙම ගැලවිය නොහැකි චක්‍රීයභාවය නිසා ම – අපට එහි අවසානය යන්න ‘වැරද්දක් නිවැරදි කරගැනීමක්’ ලෙස සිතා බැලීමට අවස්ථාව හිමි වන්නේ නැත. මෙම පැවැත්ම වෙත අප පැමිණි ආකාරය නොදන්නා ලෙස ම එය අවසන් වන්නේ, නිශ්චිත ලෙස, සැකයකින් තොරවම, කුමන ආකාරයෙන්ද කියා අපට පැහැදිළි නොවෙයි. මෙයින් අදහස් වන්නේ එවැනි අවසානයක් එයට නොමැති වනවා යන්න නොවේ. ඒ ආකාරයේ නිගමනයක් වෙත පැමිණීමට – අපගේ මානසික ලෝකයේ පැවැත්ම සදාකාලික වන බව පැවසීමට – අපට නොහැකි වන්නේ ද අපගේ දැනුමේ ඇති පරිමිතබව නිසාම ය.
මෙහිදී වංගීසගෙන් ඇසීමට ඇත්තේ එක් අතකින් තරමක් සරල ප්‍රශ්නයකි. මනසේ නිර්මාණය ආරම්භයක විය යුත්තේ ඇයි? මෙහි දී වංගීස චිත්ත පිළිබඳ විග්‍රහය හේතුකභාවයක් (Causality) ලෙස සලකා ඇති බව පෙනේ. එය වැරදි විවරණයකි. මනස ඇතිවන්නේ අතීතයේ ආරම්භයක නො වේ. ආරම්භය හා අතීතය යනු ද මනසේ නිර්මාණයි. එක් රළු පැහැදිලි කිරීමක් කළහොත් කිව හැක්කේ නිබඳව මනස ඇති කෙරෙන බව ය. මෙය පෙර නැති මනසක් පසුව ඇති වීමක් නො වේ. පෙර පසු යනු ද මනසේ නිර්මාණ ය. අතීතය ඔස්සේ මනසේ නිර්මාණය දැකිය නො හැකි ය. මේ බව මාගේ දෙවන ලිපියේ සඳහන් වී ඇත. වංගීසට එය මඟ හැරී ඇති බව පෙනේ. මනසේ නිර්මාණය පැනවිය යුත්තේ යම් කාලයක නො වේ. බාක්ලීගේ තර්කයේ පවා කියැවෙන්නේ සංවේදනවලින් ආරම්භයක ඇති කරගන්නා දේ ඉන්පසු දිගින් දිගට පැවැත්මක් නො වේ. ආරම්භය යනු ද යමක් සමඟ ම නිර්මාණය කරන අදහසකි. මේසයේ සංවේදනවලින් මේසය ඉපදීමෙන් මේසය නැති බව දැකීමට මේසයේ අතීත ආරම්භයකට යාම විහිළුවකි. මනස ඇති වීමට පෙර යන්න ම අර්ථ විරහිත ය. එහෙයින් මනසට පෙර නිර්මානසික පැවැත්මක් ලෙස චිත්ත පැවතිණි යන්නක් ගම්‍ය වන්නේ වංගීස ද්විකෝටිකයෙන් පිටතට නොයන අභ්‍යන්තර බාහිර ද්විත්ව ස්වචාරයක (idiosyncrasy) සිර වීම නිසා ය. යමක් පනවා ගන්නේ ම එහි අතීතයක් සමඟ ය.මනස හා බැඳුණු චිත්ත, චිත්ත හා බැඳුණු මනස යනුවෙන් අදහස් කෙරෙන්නේ මනස හා චිත්ත අන්‍යාත්ව (alterity) බව නො වේ. මනස හා චිත්ත වෙන් කොට ඉන්පසු ඒවා අතර සම්බන්ධයක් දැකීම අර්ථ විරහිත බවයි.සාරාංශ වශයෙන් වංගීසගේ තර්කය රඳා පවතින්නේ චිත්ත වශයෙන් දැකීමේ දී පවා මනස පවතියි. එහෙයින් මනස චිත්ත ලෙස වෙනත් අයුරකින් දකින මොහොතේ පවා පසුබිමේ මනස පවතියි යන්න ය. මගේ ලිපියේ මේ සඳහා පිළිතුරක් දී ඇත. වංගීසට එය මඟ හැරී තිබීම තරමක් විස්මජනක ය. මෙය මාගේ පිළිතුරයි. වංගීස දැන් ඉදිරිපත් කළ ඇති තර්කයට පිළිතුරු එහි ඇත.
දැන් ඒ සංස්කරණය සිදුවන විට ම ආපසු අතට සංස්කරණයේ ක්‍රියාව මනස ලෙස සංස්කරණය වී ඇත. සිත් පරම්පරා , සංවේදන , මතක ආදියෙන් යමක් සංස්කරණය කෙරෙන විට ම ඒ ක්‍රියාව එනම් දැන ගැනීම (නිර්මාණය කිරීම) යන්න ද ඒ හා ම සංස්කරණය වේ. මනස යනු මේ දැන ගැනීමේ ක්‍රියාව ය. දැන ගැනීමේ හෙවත් නිර්මාණය වීමේ ක්‍රියාව ඇති වන විට ම එය ම මනස වන බැවින් හා ඒ මොහොතේ මනස ඇතිව තිබෙන බැවින් මෙය අපට (නැති) මනස විසින් (නැති) මනස නිර්මාණය වීමක් ලෙස දැකිය හැකි ය. ඒත් සමඟ ම මේ නැති මනස ඇතැයි ගැනීමේ විසංවාදයෙන් මිදීමට මනස යත්න දරයි. ක්‍රියාවක් ලෙස උපදින (නැති) මනස (සිතීම පාලනය කරන්නා වූ කේන්ද්‍රීය) 'දෙයක්' ලෙස (වැරදි ලෙස) පෙනී සිටීමේ දී තම හැඟීම්වල , විඳීම්වල තමා සොයයි. ඉන් එපිටින් තමා සොයයි. නැතහොත් විඳීම්වලට ලක්වන්නා ලෙස තමා සොයයි. නැවත නැවතත් ඇතිවන මේ විසංවාදී ක්‍රියාවලියේ අවසන් ඵලය නැති මනස විසින් සංකල්ප රැසක් නිර්මාණය කොට ඒවායේ කොහේ හෝ සාරමය පැවැත්මක් අපේක්ෂා කිරීමයි. ඉහත කී සිතුවිලි විඳීම් මතකය වැනි දේ පවා (නැති) මනසේ නිර්මාණ වේ. ඒ මනස ඇති වීමත් සමඟ ම මනස ඒවා සංකල්ප ලෙස ඇති කළ බැවිනි.පැහැදිලි විය යුත්තේ මනස මනස නො වන ආකාරයකින් මනසින් ම දැකීමට (චිත්ත සමූහය ලෙස) හැකි බව ය. මෙසේ දැකිය හැකි වීමෙන් මනස නොමැති අවස්ථා 'පරිකල්පනය' කළ හැකි ය. එසේ පරිකල්පනය කරන මොහොතක දී එම මොහොතේ මනස, මනස නො වනු ඇත. නැවත ඒ 'පරිකල්පන' මොහොතින් මිදුණු විට මනස යනු චිත්ත සමූහයක සංස්කරණයක් බැවින් ඒ 'දැකීම' ('පරිකල්පනය') නැති මනස විසින් මනස නැති බව වටහා ගැනීමක් ලෙස සංස්කරණය කළ හැකි ය. ඉහත කී මොහොතේ මනස නැති වන බැවින් එම මොහොතේ ම චිත්ත ආදී මනසෙන් සාදාගත් සංකල්ප ද අහෝසි වී යනු ඇත. එම මොහොතට පසු නැවත නැති මනස විසින් නැති මනස මනස ලෙස ගැනීමෙන් එම මොහොත චිත්ත ආදී දෙයින් විග්‍රහ කළ හැකි ය. දැන් නිර්මාණාත්මක සාපේක්ෂතාවාදයෙන් නිරෝධාර්ය සත්‍ය ප්‍රතික්ෂේප නො වන බව පෙනේ. වංගීසට මාගේ තර්කය මඟ හැරී ඇති බව පැහැදිලි ය. එහෙත් 'සිංහල බෞද්ධ මනස' විවරණයේ ඇති දේට වඩා වෙනස්ව මා පිළිගන්නා සම්මුති හා පරමාර්ථ අතර වෙනස ගැන පැහැදිලි කිරීම් කළ යුතුව ඇත. එය ඉදිරියේ දී සිදු කිරීමට බලාපොරොත්තු වෙමි.කෙසේ වෙතත් මාගේ මූලික පිළිතුරට වංගීසගෙන් අභියෝගයක් එල්ල නො වී ඇති බව පෙනේ.
